گیلنا – نام منطقه سراوان گیلان با جنگل‌های انبوه و زیبایش طی بیش از ۳۰ سال گذشته با زباله عجین شده، معضلی که آلودگی‌های زیست‌محیطی فراوانی را به دنبال داشته و هنوز هم حل‌نشده است.
گیلنا- بهرام قربانپور- کمتر ایرانی است که به گیلان و شهر رشت بیاید و از بوی بد زباله سراوان رنجیده‌خاطر نشده باشد. زباله سراوان به‌قدری پرحجم، آلوده و نگران‌کننده است که طبیعت زیبا، چشم‌نواز و روح‌انگیز این منطقه را تحت تأثیر خود قرار داده است.
مردم این منطقه قریب ۴۰ سال است که آزار و مشکلات ناشی از انباشت زباله در این منطقه ازجمله بوی نامطبوع، وجود حشرات موذی و آلودگی‌های فراوان آن را تحمل می‌کنند و در مقابل از مسئولین کشوری و استانی انتظار دارند که اهتمام و جدیت بیش‌تری برای حل معضلات این منطقه داشته باشند و تصفیه‌خانه شیرابه سراوان را زودتر به بهره‌برداری نهایی برسانند.
حال این سوال مطرح است که در استانی فرهنگ دوست، متمدن و باسابقه‌ای چون گیلان، چرا باید معضلی به نام «زباله سراوان» پدید بیاید؟ آیا کوتاهی از مردم در جمع‌آوری و تفکیک زباله است یا اینکه متولیان امر در «مدیریت پسماند»، بازمانده‌اند؟
بازیافت زباله یکی از ساده‌ترین و درآمدزاترین راه‌ها برای رفع معضل بزرگ پسماند است، در حالی کشورهای پیشرفته و برخی کشورهای درحال‌توسعه نزدیک به ۷۰ درصد زباله‌های تولیدی خود را بازیافت می‌کنند که این میزان در کشور ما به کمتر از ۲۰ درصد می‌رسد، آماری که نتایج زیانبار زیست‌محیطی را در پی خواهد داشت و نظیر آن را می‌توان در «سراوان گیلان» جستجو کرد.
در طول دهه‌های گذشته بسیاری از کشورها نسبت به مضرات این معضل آگاه شده و مدیریت آن را در دستور کار قرار داده‌اند. این اقدامات نتایج خوبی داشته و حالا زباله در حکم طلایی است که به منبع درآمد بسیاری از کشورها و حتی خانواده‌ها تبدیل شده است.
اما آمارها وضعیت خوبی از کشور ما در این حوزه نشان نمی‌دهد. هنوز بسیاری از ابتدایی‌ترین اقدامات مدیریت پسماند که یکی از آن‌ها «تفکیک از مبدأ» است در ایران به‌درستی اجرایی نشده و از سوی دیگر، تولید و انباشت زباله‌ها تصاعدی و رو به افزایش است.
غفلت در اقتصاد سازی زباله
مجید اسدی یکی از سرمایه‌گذاران در حوزه پسماند با اشاره به غفلت در راستای اقتصاد سازی زباله، اظهار کرد: با توجه به دارا بودن دانش فنی روز دنیا تقریباً تمام پسماندها قابل بازگشت صحیح به چرخه مصرف هستند و می‌توان علاوه بر اشتغال‌زایی سود قابل‌توجهی را نیز از آن کسب کرد.
وی با بیان اینکه طرح بازیافت پسماند آلی به کود بیولوژیک، در صورت اجرای پروژه به‌صورت مکانیزه در محدوده شهرک‌های صنعتی و یا مجاورت شهرها قابل‌اجرا است، گفت: تمام فرآیندها تحت شرایط حفظ محیط‌زیست بوده و هیچ‌گونه پسماندی دفن نخواهد شد و حتی شیرابه احتمالی نیز پردازش خواهد شد.
برخی بهانه‌تراشی‌ها و سنگ‌اندازی‌ها در استان روند آسیب پذیری زباله و مدیریت پسماند را دو چندان می‌کند.
اسدی در ادامه با اشاره به گردشگر پذیر بودن گیلان و حجم بالای تولید زباله در استان، عدم جانمایی مناسب برای اجرای پروژه در یکی از شهرهای گیلان را از دلایل عدم موفقیت آن در استان دانست و گفت: برخی بهانه‌تراشی‌ها و سنگ‌اندازی‌ها در استان روند آسیب‌پذیری زباله و مدیریت پسماند را دوچندان می‌کند.
اسدی درحالی‌که از دغدغه‌مندی در حفظ محیط‌زیست و تبعات ناشی از تولید زباله و فاجعه زیست‌محیطی آن صحبت می‌کند، چشم‌انداز و آینده خوبی برای دریای خزر، محیط‌زیست، رودخانه‌ها و آب‌های زیرسطحی استان متصور نیست.
وی با تأکید بر تسریع در اجرای پروژه ساماندهی زباله سراوان با توجه به پتانسیل و دانش فنی و اجرایی موجود، اظهار کرد: جمع‌آوری، انتقال و دفن غیراصولی پسماندها در دفن‌گاه‌ها، به‌منزله ایجاد بیوتروریسم به دست خودمان خواهد بود که روزی نه‌چندان دور دامن همه را خواهد گرفت.
مسئول دبیرخانه تالاب‌های استان گیلان نیز با اشاره به مخاطرات زیست محیطی سایت جمع آوری زباله سراوان، گفت: شیرابه این مرکز (از ۵ تا ۲۰ لیتر بر ثانیه) وارد رودخانه سفیدرود و سپس زرجوب و در نهایت به تالاب بین‌المللی انزلی سرازیر می‌شود.
عباس عاشوری ادامه داد: اختلاط انواع پسماندهای شهری، صنعتی و بیمارستانی و دپو آن در مرکز سراوان طی مدت بیش از ۳۵ سال و با ارتفاع ۹۰ متری از سطح زمین عملاً امکان جابجایی و انتقال آن برای باز طراحی لندفیل جدید و ایجاد لایه نفوذ ناپذیر زمین را در کف غیر ممکن ساخته است.
وی با بیان اینکه ابتدای شروع فعالیت و بهره برداری سایت سراوان هیچ گونه طراحی علمی در آن صورت نگرفته و زباله‌ها به صورت روباز، بدون عملیات خاک پوشی، فشرده سازی و جمع آوری گازهای خروجی و کنترل آلایندگی در آن تخلیه شده است، تأکید کرد: این موضوع مضرات فراوانی به دنبال داشته است.
مسئول دبیرخانه تالاب‌های گیلان با اشاره به وجود ۴ میلیون مترمکعب پسماند در سایت سراوان، افزود: روزانه ۸۰۰ تا ۱۲۰۰ تن زباله به این مرکز انتقال داده می‌شود.
عاشوری با اشاره به دفن غیربهداشتی مرکز زباله سراوان، اظهار کرد: این محل فاقد اکثر معیارها، تجهیزات و تمهیدات مورد نیاز محل دفن بهداشتی است.
وی ادامه داد: لاینر کف، خاک پوششی مورد نیاز روزانه، حفاظ پوششی کامل و مستمر، زهکش شیرابه، سیستم جمع آوری و تصفیه شیرابه و سیستم جمع آوری و تصفیه گاز از جمله کمبودهایی است که آثار زیست محیطی در کنار آثار اجتماعی و بهداشتی داشته و قطعاً در آینده افزایش می‌یابد.
مسئول دبیرخانه تالاب‌های گیلان استفاده از زباله سوز را یکی از مهم‌ترین راهکارهای کنترل و کاهش آلودگی‌های ناشی از زباله برشمرد و افزود: خروجی شیرابه‌های زباله سراوان از حجم ۴ الی ۵ لیتر در روز به بیش از ۱۸ و تا ۲۰ لیتر در زمان بارندگی می‌رسد که اجرای طرح سیستم تصفیه شیرابه می‌بایست در اولویت قرار گیرد.
وی با بیان اینکه اجرای طرح تفکیک زباله از دیگر راه‌های کنترلی است که متأسفانه به صورت کامل اجرایی نشده است، گفت: بهسازی و تکمیل ظرفیت کارخانه کمپوست به عنوان مرکز پردازش و کاهش زباله ورودی می‌تواند به کنترل و کاهش زباله سراوان کمک کند.
حل مسئله پسماند سراوان عزم ملی می‌خواهد
عاشوری با اشاره به اثرات زیانبار زباله در منطقه سراوان، اظهار کرد: این مواد می‌تواند بر روی سلامت ساکنین از طریق تماس مستقیم با پسماندها از جمله مواد شیمیایی و پسماندهای بیمارستانی اثر بگذارند. اینگونه پسماندها باعث آلودگی مناطق ساحلی می‌شوند و کشاورزی و چرای حیوانات اهلی و شیلات و صنعت صیادی را خطرزا می‌کنند.
وی با بیان اینکه ریشه و اساس مسئله پسماند، عدم توجه عمومی و مسئولان است، افزود: عدم حضور بخش خصوصی قوی برای فعالیت در حوزه پسماند، نبود تکنولوژی متناسب در کشور و عدم حمایت شهرداری‌ها از فعالان اثرگذار این بخش می‌تواند از دلایل ایجاد بحران پسماند در گیلان باشد.
وعده ۵ ساله استانداری گیلان برای کاهش پسماند
معاون عمرانی استاندار گیلان با اشاره به اینکه سراوان از مراکز مهم انباشت زباله در استان است، گفت: این مرکز زباله‌های رشت، صومعه سرا، آستانه اشرفیه و فومن را پوشش می‌دهد و روزانه ۸۰۰ تا ۱۰۰ تن زباله به آنجا انتقال داده می‌شود.
علی اوسط اکبری مقدم با اشاره به اختصاص اعتبار ۱۱۹ میلیاردی تومانی در حوزه پسماند گیلان، افزود: از این میزان اعتبار، ۹۰ میلیارد تومان سهم پسماند شهرستان رشت است.
وی به اجرایی نشدن قرار داد احداث کارخانه زباله سوز سراوان رشت با ظرفیت ۶۰۰ تن از سال ۹۲ تا ۹۸ اشاره و اضافه کرد: احداث تصفیه خانه شیرابه سراوان یکی دیگر از اقدامات است و ظرفیت این تصفیه خانه سه لیتر در ثانیه بوده که ظرفیت فعلی جوابگوی نیازهای استان نبوده باید به ۶ لیتر در ثانیه ارتقا پیدا کند.
اکبری مقدم با بیان اینکه طبق تعهدات و قراردادها تا سال ۱۴۰۲، هیچ زباله‌ای نباید وارد سراوان شود و استان تمام تلاشش را برای تحقق این امر به کار بسته است، ادامه داد: در شرایط عادی ۱۸۰۰ تن و در ایام تعطیلات و حضور مسافران در استان، حدود ۲۵۰۰ تن زباله در گیلان تولید می‌شود.
معاون عمرانی استانداری گیلان با اشاره به اقتصادی سازی زباله در استان، اضافه کرد: احداث زباله سوز و پردازش و تفکیک زباله در راستای اقتصادی سازی زباله در استان صورت می‌گیرد.
اکبری مقدم به استقبال استان از سرمایه گذاری بخش خصوصی از سرمایه گذاری بخش خصوصی در زمینه مدیریت پسماند استقبال می‌شود در این زمینه اشاره و اظهار کرد: بسیاری از افراد مدعی سرمایه گذاری در این حوزه بودند اما بنا بر دلایلی نتوانستند در این راستا موفق عمل کنند.
وی با اشاره به عزم ۵ ساله استانداری برای کاهش پسماند در استان گیلان، افزود: نهضت کاهش و مدیریت پسماند از سال ۹۸ در استان آغاز شده و تلاش بر این است تا پنج سال آتی، حجم پسماند استان را به حداقل برسانیم.
پیشرفت ۲۰ درصدی زباله سوز سراوان
شهردار رشت نیز از ورود روزانه تا هزار تن زباله به این سایت خبر داد و گفت: ۷۰۰ تن از این زباله‌ها مربوط به شهر رشت و بقیه مربوط به ۱۳ شهر و ۵۰ روستای دیگر است.
سید محمد احمدی، سمپاشی و دفن بهداشتی زباله‌های عفونی به صورت روزانه در این سایت را جزو اولویت‌ها دانست و افزود: قراردادی بین شهرداری و یک شرکت چینی در زمینه احداث کارخانه زباله سوز منعقد شد که هم اکنون ۲۰ درصد پیشرفت فیزیکی و ظرفیت ۶۰۰ تن زباله سوزی دارد.
وی با بیان اینکه ظرفیت اسمی کارخانه کود آلی ۵۰۰ تن است که در حال حاضر کمتر از ۲۰۰ تن در آن زباله سوزی می‌شود، گفت: افزایش ظرفیت کود آلی هدف بلندمدت شهرداری رشت است که امیدواریم در کمتر از دو سال ظرفیت این کارخانه تا ۵۰۰ تن افزایش یابد.
احمدی تصفیه خانه شیرآبه سراوان را نیز یک پروژه مهم دیگر برای شهرداری برشمرد و اضافه کرد: پیش بینی می‌شود ظرف دو سال سرمایه لازم برای اجرای پروژه به دست آید و توسط زباله سوز کود آلی این مورد نیز انجام شود.
حال باید دید که آیا اقداماتی که هم شهردار رشت و هم معاون عمرانی استانداری گیلان در زمینه مدیریت پسماند عنوان کرده‌اند محقق خواهد شد یا اینکه انتظار ۳۰ ساله مردم سراوان برای حل این مشکل دوباره ادامه دار خواهد بود.
ساماندهی وضعیت اسفناک منطقه سراوان و کاهش مشکلات زیست‌محیطی ناشی از زباله، به دستان مردم و همت و تلاش ویژه مسئولان ملی و استانی بستگی دارد؛ لذا لازم است راه‌حل کلیدی برای آن اندیشیده شود، در غیر این صورت شاهد افزایش تعداد و حجم محل‌های دفع زباله بیش‌تر در آینده خواهیم بود./ مهر
